Bàn Than – Hòn Mang – Hòn Dứa thuộc Xã đảo Tam Hải (Núi Thành), tỉnh Quảng Nam. Tam Hải có diện tích tự nhiên hơn 1.332ha gồm 7 thôn với 2.855 hộ, 10.051 nhân khẩu. Hòn đảo này có địa hình thế chân vạc, sông biển bao quanh với 3 mặt giáp biển, 1 mặt giáp sông Trường Giang, thông qua hai cửa biển là cửa An Hòa và Cửa Lở. Nhờ đó, thiên nhiên ban tặng cho xã đảo nhiều danh thắng kỳ vĩ, đến nay vẫn còn giữ nét hoang sơ.
Trong đó, di tích cấp quốc gia danh thắng Bàn Than – Hòn Mang – Hòn Dứa là địa danh được nhiều người biết đến. Khu vực này có ghềnh Bàn Than kéo dài quanh hòn núi nhỏ, có những bàn đá đen hình thù khác nhau, sắp xếp ngẫu nhiên tựa như muôn vàn tác phẩm điêu khắc nằm giữa đất trời, đem lại hứng thú cho mỗi du khách khi dừng chân. Đồng thời, gần đó là các hòn đảo nhỏ Hòn Mang, Hòn Dứa không có người sinh sống, mang vẻ đẹp hoang sơ.
Cũng trong khu vực này là hệ thống rạn san hô đa dạng nằm trong khoảng giữa về phía bắc và phía nam của cửa vũng An Hòa. Đồng thời nhiều loài rong biển, cá sinh sống tại đây, có nhiều loài có giá trị kinh tế như cá hồng, cá mú, cùng với tôm hùm và nhiều loài ốc đẹp….có thể khai thác phục vụ khách lặn biển ngắm san hô và các sinh vật biển.
Theo bia ghi lại ở sở tự tiền hiền làng Thuận An, ngôi làng này được lập nên từ thế kỷ 16. Chẳng ai biết bậc khai lập ra làng nhưng các cao niên ở đây quả quyết những người đầu tiên là 2 dòng họ Đào và họ Bùi. Ngày xưa 2 dòng họ này ở sát chân núi nên chắc chắn tổ tiên họ là những tiền hiền khai mở. Sau đó, nghề bủa lưới, giăng câu ăn nên làm ra nên các họ khác cũng về đây hội tụ, dần dà trở nên đông đúc.
Núi Bàn Than không có đỉnh và bằng phẳng kéo dài. Vì vậy các cụ ngày xưa nói lại thì tên gọi ban đầu là “Bằng Thán”, dịch nghĩa là tấm tắc khen vì sự quá bằng phẳng của ngọn núi. Sau này, các thế hệ sau đọc trại đi thành Bàn Than.
Quanh ghềnh đá Bàn Than có một rạn san hô lớn kéo dài hơn 10 cây số, nơi tập trung sinh sống của nhiều loại rong tảo, hải sản quý như tôm hùm, tôm sú, ốc hương, cá, mực và giáp xác các loại. Theo đánh giá của các chuyên gia, nhà khoa học trên lĩnh vực địa chất, khu vực các xã Tam Hải, Tam Quang của huyện Núi Thành, nhất là khu vực Bàn Than, Hòn Mang, Hòn Dứa có niên đại cách ngày nay khoảng 400 triệu năm, mang những đặc trưng tiêu biểu của quá trình tiến hóa vỏ Trái Đất, liên quan tới sự hình thành và tách giãn Biển Đông; là địa điểm có giá trị đối với việc nghiên cứu và làm sáng tỏ các giai đoạn phát triển địa chất của vỏ Trái Đất. Hình dạng, màu sắc các bậc đá nơi đây là biểu hiện của quá trình tiến hóa vỏ Trái Đất, liên quan tới sự hình thành và tách giãn Biển Đông.
Hòn Mang, Hòn Dứa là 2 đảo tách rời, nằm giữa biển, cách Bàn Than chỉ vài trăm mét về phía đông nam. Hòn Mang có diện tích khoảng 2ha, còn Hòn Dứa thì rộng hơn 11ha. Đáng chú ý, toàn bộ khu vực này có những dải đá đen óng, xếp chồng lên nhau, nhô lên giữa biển với nhiều vết hằn do sóng, gió nơi biển khơi để lại. Bao bọc quanh danh thắng Bàn Than – Hòn Mang – Hòn Dứa là hệ san hô rộng hơn 90ha với khoảng 100 loài. Đây chính là nơi trú ngụ, sản sinh của 41 loài rong biển và 168 loài cá, trong đó có nhiều loại có giá trị kinh tế cao.
Trải qua 500 năm hình thành và phát triển, ngư dân Thuận An vẫn giữ nghề lộng gần bờ. Không chỉ gìn giữ nghề cha ông, những cư dân Thuận An luôn trao truyền các giá trị văn hóa – lịch sử do tiền nhân để lại. Thôn Thuận An là nơi duy nhất ở xã đảo Tam Hải đã phục dựng thành công đội hát bả trạo.
Ngày 29/2/2024, UBND huyện Núi Thành tổ chức lễ đón nhận Bằng xếp hạng di tích quốc gia danh lam thắng cảnh Bàn Than – Hòn Mang – Hòn Dứa.
Nguồn và hình ảnh từ Báo Quảng Nam